Akademik Veri Yönetim Sistemi
ŞİRİN İ. (Yürütücü), Çeğin G., Selçuk Şirin F., Zorlu Durukan Ş. A., Doğangün H. G., ASLANMİRZA Ö.
TÜBİTAK Projesi, 1001 - Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Projelerini Destekleme Programı, 2022 - 2025
Osmanlı Devleti’nin batı dünyasıyla ve modernizmle farklı bir boyutta tanıştığının söylenebileceği 18. yy. ile başlayan ve 19. yy.’da en devingen dönemine erişen süreç Osmanlı-Türk düşünce tarihi açısından kritik bir safha oluşturmaktadır. 1940’larda Türkiye Cumhuriyeti’nin iç dinamikleri ile farklı bir forma evrilmesine kadar modernizm, Osmanlı-Türk düşünce dünyasını derinden etkilemiş ve bahsi geçen dönemde hedeflenen ya da tesadüfi pek çok toplumsal, siyasal ve kültürel dönüşüme yol açmıştır. Toplum, kültür ve siyasetin tüm tabakalarında ivmeli dönüşümlerin yaşandığı bu dönemde yazar ve düşünürlerin, genel olarak modernizm düşüncesini ve toplumun içinden geçtiği dönüşümü anlamak, tartışmak ve kayda almak için kullandığı kavram ve terimlerin anlam ve işlevlerinde de yoğun ve ani değişimler dikkat çekmektedir. Kavram ve terimlerin, tarihsel ve toplumsal bağlamları ile bir ilişkisellik içerisinde bulundukları hipotezi çerçevesinde düşünüldüğünde, toplumsal dönüşümün oldukça hızlı olduğu bir dönemde kavram ve terimlerin anlam ve kullanımlarındaki değişim anlaşılmadan yapılacak analizlerin, bahsi geçen devingen dönemi etraflı ve gerçekçi bir şekilde ele alamama ve anakronistik analizlerle sınırlı kalma risklerini taşıdığı görülecektir. Bu düşünceden hareketle proje, Osmanlı-Türk düşünce dünyasında, batıyla tanışmayla birlikte modernizm düşüncesinin etkin olduğu 1718-1940 yılları arasındaki süreçte kavram ve terimlerin anlam, işlev ve kullanımlarında meydana gelen değişimleri metinlerarası ilişkileri gözeterek yapısökümcü yöntemle analiz etmeyi ve ele alınan süreçte toplumsal, siyasal ve kültürel yapıda meydana gelen dönüşümü, yazılı metinlerdeki kavramların ve terimlerin anlam ve işlevlerindeki değişim üzerinden okumayı amaçlamaktadır.
Projenin özgün değeri ele aldığı dönemde yaygın düşünce olan modernizmin kurucu kavramlarını tarihi ve bağlamsal bütünlükle ele alan ilk geniş kapsamlı çalışma olmasından, projede çalışılacak dönemin Osmanlı-Türk düşünce tarihinde kavramsal akışkanlığın en yoğun olduğu dönemi teşkil etmesinden, belirlenen dönemde kaleme alınmış dağınık ve araştırmacılar için erişmesi kısmen zor sayıca çok fazla eseri analitik bir yöntemle okuyarak bulguları gelecek çalışmacıların kolaylıkla erişebileceği şekilde kaydecek olmasından kaynaklanmaktadır.
Osmanlı Devleti’nin batı dünyasıyla ve modernizmle değişik bir boyutta tanıştığı onsekizinci yüzyıl ile başlayan süreç, ondokuzuncu yüzyılda en devingen dönemine erişmiştir. 1940’larda Türkiye Cumhuriyeti’nin iç dinamikleri ile farklı bir forma evrilmesine kadar modernizm, hedeflenen ya da tesadüfi pek çok toplumsal, siyasal, kültürel dönüşüme yol açmış ve Osmanlı-Türk düşünce dünyasını da derinden etkilemiştir. Her alanda ivmeli dönüşümlerin yaşandığı bu dönemde, yazar ve düşünürlerin modernizm düşüncesini ve toplumun içinden geçtiği dönüşümü anlamak, tartışmak ve kayda almak için kullandığı kavram ve terimlerin anlam ve işlevlerinde de yoğun ve ani değişimler dikkat çekmektedir. Bunların tarihsel ve toplumsal bağlamları ile bir ilişkisellik içerisinde bulundukları hipotezi çerçevesinde düşünüldüğünde, kavram ve terimlerin anlam ve kullanımlarındaki değişimi çözmeden getirilecek yaklaşımlar, bahsi geçen devingen dönemi etraflı ve gerçekçi bir şekilde ele alamama ve anakronistik analizler üretme risklerini taşımaktadırlar. Bu fikirden hareketle proje, Osmanlı-Türk düşünce dünyasında, modernizm düşüncesinin gittikçe etkinleştiği 1718-1940 yılları arasındaki süreçte kavram ve terimlerin anlam, işlev ve kullanımlarında meydana gelen değişimleri metinlerarası ilişkileri gözeterek yapısökümcü yöntemle analiz etmeyi ve ele alınan süreçte toplumsal, siyasal ve kültürel yapıda meydana gelen dönüşümü, yazılı metinlerdeki kavramların ve terimlerin anlam ve işlevlerindeki değişim üzerinden okumayı amaçlamaktadır.
Projenin özgün değeri ele aldığı dönemde yaygın düşünce olan modernizmin kurucu kavramlarını tarihi ve bağlamsal bütünlükle ele alan ilk geniş kapsamlı çalışma olmasından, projede çalışılacak dönemin Osmanlı-Türk düşünce tarihinde kavramsal akışkanlığın en yoğun olduğu dönemi teşkil etmesinden, belirlenen dönemde kaleme alınmış dağınık ve araştırmacılar için erişmesi kısmen zor sayıca çok fazla eseri analitik bir yöntemle okuyarak bulguları gelecek çalışmacıların kolaylıkla erişebileceği şekilde kayıt ve analiz edecek olmasından kaynaklanmaktadır.
III. Selim dönemi tarihsel kapsamın başlangıcı olarak seçilmiş, ancak bu dönemin artalanının anlaşılabilmesi için taramalar 1718’e kadar genişletilmiştir. Bitiş tarihi olarak 1940’ın belirlenmesi ise bu onyılla birlikte Türk düşünce dünyasına yeni kavramların girmesi ve iç dinamiklerle modernizasyonun yeni bir forma evrilmesidir. Bu süreçte eser veren tüm yazar ve düşünürler taranmış ve iki yüzden fazla ismi içeren bir listeye ulaşılmıştır. Bu liste içinden aynı kavram ve terimleri aynı anlam ve işlevde kullanan isimlerden düşünce tarihinde etki alanı daha güçlü olanlar seçilmiş, bu esasla temsiliyet gücü korunmuş ve altmış dört isimlik son listeye varılmıştır. Süreç ve kapsam sınırlarının çizilmesinin ardından örneklemdeki yazarların tüm eserleri taranarak yalnızca modernizmle tanışılmasının ardından dile giren modernist kavramların değil, yazar ve düşünürlerin modernizm ve beraberinde gelen toplumsal, siyasal ve kültürel dönüşümleri anlamak ve anlatmak için kullandığı argüman kurucu kavram ve terimler de belirlenmiş 372 kavram ve terim tespit edilmiştir. Projede belirlenen örnekleme giren eserlerde tarama sonucunda oluşturulan listedeki kavramlar taranacak ve kavramların anlam ve işlevlerindeki değişim ve etkileşim John G. A. Pocock’un linguistik bağlamcılık, Jacques Derrida’nın yapıbozumculuk, Mikhail Bakhtin’in söyleşimcilik ve Julia Kristeva’nın metinlerarasılık yöntemleriyle incelenerek haritalandırılacak ve analiz edilecektir.
Proje, dokuz iş paketine bölünerek yönetilecektir. İş paketleri kapsamında proje örnekleminde yer alan eserler taranacak, eserler üzerinde örneklemi oluşturan kavramlar aranacak ve kavram ve terimlerin dönüşümü izlenerek kayda geçirilecektir. Projenin sonucunda proje bulgularının kullanıldığı Q1 ve/ya Q2 dergilerde yayınlanmış bilimsel makale, proje bulguları kitabı, Modernizm Düşüncesi Etkisinde Osmanlı-Türk Düşünce Dünyasında Kavram ve Terimler Kronolojik Envanteri, Derlemi ve çevrimiçi veritabanı çıktılarına ulaşılması ve bu çıktılar üzerinden kapsamlı bir analiz yapılması hedeflenmektedir. Buna ek olarak projede elde edilen bulguların kullanılacağı en az üç yüksek lisans ve doktora tezi yazılması da projenin araştırmacı yetiştirilmesine yönelik çıktısı olacaktır.
Projenin yaygın ve projenin tamamlanmasının ardından devam edecek toplumsal ve kültürel bir etki alanına sahip olacağı düşünülmektedir. Çalışılan dönemdeki toplumsal, siyasal ve kültürel dönüşüme dair proje sonucunda elde edilecek bilimsel analizlerin alan araştırmacılarının eserlerinde ve sonrasında öğretim materyallerinde yaratacağı dönüşüm ile oluşturulacak kelime, kavram ve terim atlası sayesinde özelde Osmanlı-Türk düşünce tarihi çalışmalarına, genelde sosyal ve beşeri bilimler literatürüne sağlanacak yeni açılım bu etkinin en görünür alanları olacaktır.
Proje, dokuz iş paketine bölünerek yönetilecektir. İş paketleri kapsamında proje örnekleminde yer alan eserler taranacak, eserler üzerinde örneklemi oluşturan kavramlar aranacak ve kavram ve terimlerin dönüşümü izlenerek kayda geçirilecektir. Projenin sonucunda proje bulgularının kullanıldığı hakemli dergide yayınlanmış bilimsel makale, proje bulguları kitabı, Modernizm Düşüncesi Etkisinde Osmanlı-Türk Düşünce Dünyasında Kavram ve Terimler Kronolojik Envanteri, Derlemi ve çevrimiçi veritabanı çıktılarına ulaşılması ve bu çıktılar üzerinden kapsamlı bir analiz yapılması hedeflenmektedir. Buna ek olarak projede elde edilen bulguların kullanılacağı en az üç yüksek lisans ve doktora tezi yazılması da projenin araştırmacı yetiştirilmesine yönelik çıktısı olacaktır.
Projenin yaygın ve projenin tamamlanmasının ardından devam edecek toplumsal ve kültürel bir etki alanına sahip olacağı düşünülmektedir. Çalışılan dönemdeki toplumsal, siyasal ve kültürel dönüşüme dair proje sonucunda elde edilecek bilimsel analizlerin alan araştırmacılarının eserlerinde ve sonrasında öğretim materyallerinde yaratacağı dönüşüm ile oluşturulacak kelime, kavram ve terim atlası sayesinde Osmanlı-Türk düşünce tarihi çalışmalarına/literatürüne sağlanacak yeni açılım bu etkinin en görünür alanları olacaktır.