Akademik Veri Yönetim Sistemi
Civan M. (Yürütücü), Can Doğan E., Kasım M. U., Göktaş R. K., Arslanbaş D., Yenisoy Karakaş S., et al.
TÜBİTAK Projesi, 2024 - 2027
Plastik
katkılı malzemelere ve bunların parçalanması sonucu oluşan mikro ve nano boyut
plastiklere yaşamımızın her anında maruz kalmamız, bu kirleticilerden kaynaklı
maruziyet konularına olan ilginin artmasına sebep olmuştur. Özellikle nano
boyut plastiklerin hücre zarından geçecek kadar küçük olması sebep olduğu
riskler konusunda tedirginlikleri de arttırmaktadır. Yetişkinlerde besin yoluyla mikro-nano boyut
plastiklere (M(N)P) maruz kalınması, ana maruziyet yollarından biri olduğu göz
önüne alındığında, M(N)P’lerin besin zincirine katıldığı ilk nokta olan sera
yetiştiriciliğindeki seviyelerinin tespit edilmesini ve elde
edilen veriler doğrultusunda gerekli önlemlerin alınması önemli hale gelmiştir.
Önerilen proje çalışmaları kapsamında, geleneksel yetiştiricilik koşullarında olası toprak
kaynaklı sorunlara (yeterli ve verimli toprak kaynaklarının yetersizliği, toprak
hastalıklarının ve kirliliğinin yoğunluğu) çözüm olarak görülen
topraksız tarım tekniği ile yetiştirilen domateslerde mikro boyut plastik boyut/tür ve sayıları, ayrıca,
mikro-nano boyut plastiklerde en yaygın bulunan 3 farklı çeşit polimerin
konsantrasyonu kantitatif olarak ölçülecek ve değerlendirilecektir. Plastiğin
etkisi besin zincirinin ilk basamağı olan sera yetiştiriciliğinde tespit edilecek
ve gerekli önlemlerin alınması hususuna dikkat çekilecek ve bu sayede tarımsal
alanda plastik kullanım ile ilgili bilinç oluşması sağlanacaktır. Ayrıca plastik kirliliği yanında, plastik
mazlemelerde katkı maddesi olarak en çok kullanılan (bazı plastiklerde
ağırlığın %60’ını ftalatlar oluşturmaktadır) ve endokrin sisteminin işlevini
değiştirerek olumsuz sağlık sorunlarına sebep olan ftalatların ve topraksız tarım ile domates
yetiştiriciliğinde en yaygın kullanılan iki pestisitin domateslerde ölçülmesi
de proje kapsamında planlanmaktadır. Bilgimiz dahilinde literatürde topraksız
tarım yöntemi ile üretilen domateslerde M(N)P polimer konsantrasyonları, MP
seviyeleri, ftalat ve pestisit kalıntıları gibi olumsuz sağlık etkilerine sebep
olan kirleticilerin bir arada ele alındığı başka bir çalışma bulunmamaktadır. Ayrıca, topraksız tarımda yetişen domateslerde
M(N)P seviyelerinin Türkiye’de ilk kez ölçülecek olması, ülkemizde M(N)P
kirleticilerine ait ilk verilerin oluşturulmasına imkan sağlayacak ve
uluslarası arenada bu konuda varlık gösterilmesine katkı yapacaktır Bu amaç doğrultusunda
çalışmada; 1) Özellikle plastik
üretiminde en yaygın kullanılan plastik malzemelerden dolayı sera içinde
bulunma ihtimali en yüksek olan düşük
yoğunluklu polietilen (LDPE), polivinilklorür (PVC) ve polistiren (PS) polimer türlerinin kantitatif ölçümü için analitik
yöntem geliştirilmesi, 2) 10 farklı
topraksız üretim yapan sera ortamından toplanan hava örnekleri, katı ortam kültürü (yetiştirme ortamı), kompozit
olarak toplanan besi-sulama suyu, bitki
kökü, gövde, yaprak ve domateste M(N)P polimer konsantrasyonları, plastik
kullanımından kaynaklanan ftalatların ve domates yetiştiriciliğinde en yaygın
kullanılan 2 farklı pestisit kalıntısının (Azoksistrobin ve Cypermethrin) konsantrasyonlarının
ölçülmesi 3) kantitatif olarak ölçülen M(N)P polimer, ftalat ve pestisit kirleticilerinin
domatese alımının ve taşınım mekanizmalarının değerlendirilmesi, 4) MP varlığının tespit edilebileceği sera içi hava örnekleri, katı ortam kültürü, kompozit olarak toplanan besi-sulama suyu, kök, yaprak ve domateste optik mikroskop altında ve ATR-FTIR analizleri ile MP
seviyelerinin kalitatif ölçülmesi ve rastlanan
MP’lerin karakterizasyonunun yapılması (Literatürde tüketilen gıdada
MP seviyeleri ile yapılmış kalitatif ölçüm çalışmaları bile çok az sayıda
bulunurken MP/NP miktarları ve
bunların içeriğindeki polimer konsantrasyonlarının kantitatif belirlenmesi gıda zincirinin başlangıç noktası olan sera
ortamında plastik maruziyetinin ciddiyetini vurgulayacaktır.), 5) Sera
örneklemelerini 3 farklı dönemde yaparak (dikimden 1 ay sonra (ikinci hasat), 3
ay sonra (7.-8. hasat) ve 5-6 ay sonra (son hasat) olacak şekilde) mevsimsel değişimin kirlilik seviyeleri,
taşınımları üzerine etkilerinin değerlendirilmesi, 6) Toplanan numunelerde ölçülen M(N)P
polimer, ftalat ve pestisitlerin kaynaklarının belirlenmesi için PMF ile
modellenmesi ve 7) İnsanların
domates tüketimi ile oluşacak maruziyet dozlarının ölçülen tüm kirleticiler için belirlenmesi hedeflenmektedir.Yapılan çalışma sonucunda
topraksız tarım yöntemiyle yetiştirilen domateslerde mikro plastik, mikro(nano) boyut polimer
konsantrasyonu, ftalat ve pestisit seviyelerinin ölçülmesi ile sınırlı sayıda
serada olsa da mevcut durum ortaya konmuş olacak ve bu alanda ilk kez veri
üretilmiş olacaktır. Ülkemizde yetişen domateslerdeki bu kirletici seviyeleri hakkında bilgi sahibi olmak ve
bilincin artması ile bu ürünlerin uluslararası rekabet gücü ve tercih
edilirlikleri artacaktır. Gerekli olması durumunda kirleticilerin seviyelerini
azaltmak için hangi kaynak/kaynakların kontrol altına alınması gerektiğini
bilmek bu kirleticilerin seviyelerinin
düşürülmesi için etkin önlemler alınmasını sağlayacaktır