Akademik Veri Yönetim Sistemi
Acar Ö. (Yürütücü), Karaçam S., Bilican Demir S., Topçu M. S., Sakız G., Çokçalışkan H., et al.
TÜBİTAK Projesi, 2023 - 2026
Üst düzey bilişsel beceriler öğrencilerin fen
öğrenmelerinin yanında diğer derslerdeki öğrenmeleri için önemli psikometrik
değişkenler arasındadır. Buna karşın ülkemizde bu becerilerin gelişiminin
izlenmesine yönelik boylamsal çalışmalar yeterli seviyede değildir. Yapılan
çalışmalarda, uygulama sürelerinin ilgili becerilerin gelişimini değerlendirmek
için yeterli olmadığı ve sıklıkla geleneksel veri analizi yöntemlerinin (Örn. t
testleri, tekrarlı ANOVA veya MANOVA) kullanıldığı görülmektedir. İlgili
çalışmalarda dikkat çeken başka bir sınırlılık ise kullanılan ölçme araçlarının
özellikle geçerlik kanıtlarıyla ilgilidir. Gerek ülkemizde gerekse uluslararası
düzeyde yapılan boylamsal çalışmalarda üst düzey bilişsel becerileri ölçen
ölçme araçlarının zaman içindeki ve farklı sınıf düzeylerindeki ölçme
değişmezliği nadiren incelenmiştir. Bu durum araştırma sonuçlarının geçerliği ve
genellenebilirliği açısından problemlidir. Daha açık bir ifadeyle, boylamsal
çalışmalarda katılımcıların farklı zaman noktalarında ölçme aracında yer alan
maddelere verdiği tepkilerin değişmez olması beklenir. Eğer bu durum
sağlanmazsa zamana bağlı değişimi doğru değerlendirmek zorlaşacaktır. Benzer
biçimde grupların karşılaştırıldığı koşullarda da ölçme aracında yer alan
maddelere verilen tepkilerin grup üyeliğinden etkilenmemesi beklenir. Böylece
alt gruplarda ortalamalar karşılaştırılabilir.
Geçmişte yapılan çalışmalarda karşılaşılan
bahsedilen yöntemsel sınırlılıkları ortadan kaldırmak ve üst düzey bilişsel
becerilerin gelişimini geçerli biçimde ortaya koymak üzere, bu projede iki
akademik yıl sürmesi planlanan öğretim müdahalelerinin ortaokul öğrencilerinin
üst düzey bilişsel becerilerine etkisi Örtük Büyüme Modelleri kullanılarak
değerlendirilecektir. Örtük büyüme modelleri değişimin varyans kaynaklarını da
değerlendirmemizi sağlayacaktır. Ayrıca zamana bağlı değişim ve grup
karşılaştırmaları yapmadan önce kullanılan ölçme araçlarının ölçme değişmezliği
testleri yapılacaktır. Proje, amacına uygun olarak boylamsal ve açıklayıcı
(explanatory) karma desende tasarlanacaktır. Projenin nicel kısmı öntest-sontest
kontrol gruplu yarı deneysel, nitel kısmı durum çalışması deseninde
düzenlenecektir. Veriler, Kocaeli ve Bolu illerinde bulunan ikişer ortaokulda
projenin müdahale sürecinin başlangıcında 5. ve 6. sınıf düzeyinde olacak
toplam 960 (480 deney, 480 kontrol) öğrenciden toplanacaktır. Proje iki bölümden
oluşacaktır. İlk bölümde projenin
danışmanları, uygulanacak müdahale etkinliklerinin içeriğini (öğrenme
etkinlikleri ve öğrenci çalışma kağıtları) oluşturacaktır. Sonrasında proje
ekibinin ve öğretmenlerin katılımcı olacağı çalıştaylar düzenlenecektir. Bu
çalıştaylardaki etkileşim, tartışma ve geri bildirimlere uygun olarak müdahale
programına son hali verilecek; her bir etkinlik için ders planları ve
uygulamalarda öğretmeni yönlendirecek kılavuz kitapçıkları oluşturulacaktır.
Bahsedilen süreçler, 5. sınıf Fen Bilimleri dersi birinci üniteden başlamak
üzere 7. sınıfın son ünitesine kadar her bir ünite için tekrarlanacaktır.
Projenin ikinci bölümü geliştirilen müdahale programının uygulanmasını içeren
iki akademik yıl olarak planlanmıştır. Proje okullarının hepsinde her bir sınıf
düzeyinde deney ve kontrol grupları için ikişer şube seçilecek; deney grubuna
uygulanacak müdahale programı projeye bursiyer olarak dahil edilecek Fen
Bilimleri öğretmenleri tarafından yürütülecektir. Projenin üçüncü senesinde müdahale
programının başlangıcında 5. ve 6. sınıfta olan öğrenciler sırasıyla 6. ve 7.
sınıfta olacaklar ve öğretim müdahaleleri bu sınıf seviyelerinde de devam
edecektir. Öğrencilerin mantıksal düşünme, üstbilişsel ve epistemik bilişsel
becerileri, geçmiş çalışmalarda geçerlik ve güvenirlik kanıtları bulunan ölçme
araçları kullanılarak beş farklı zaman noktasında ölçülecektir. Verilerin
analizi için nicel ve nitel yöntemler kullanılacaktır. Nicel veri analizi için
Yapısal Eşitlik Modelleri kullanılacak; ölçme araçlarının ölçme değişmezliği
Çoklu Grup Doğrulayıcı Faktör Analizi ile test edilecek ve ilgili değişkenlerin
sınıf düzeylerinde zamana bağlı değişimi Örtük Büyüme Modelleriyle
değerlendirilecektir. Müdahale programının etkisini derinlemesine incelemek üzere
deney grubundan seçilecek farklı başarı düzeyindeki öğrencilerin çalışma
kağıtları ve yansıtıcı günlüklerinden elde edilecek nitel veriler ise betimsel
analiz kullanılarak analiz edilecektir.
Projenin çıktılarının; fen eğitimi, eğitim psikolojisi
ve ölçme değerlendirme alanlarıyla ilgili prestijli uluslararası dergilerde
yayımlanması öngörülmektedir. Proje süresince geliştirilecek öğrenme
etkinlikleri, ders planları ve öğretmen kılavuz kitabı, diğer Fen Bilimleri
Dersi öğretmenlerinin sınıflarında kullanmaları ve farklı branştaki
öğretmenlere örnek olması için projenin web sitesine yüklenecektir. Diğer
taraftan, projede elde edilen ve sonrasında elde edilecek verilerden farklı
projelerin çıkması da beklenmektedir. Son olarak, projenin öncül sonuçları Kocaeli
ve Bolu illerinde bulunan Milli Eğitim Bakanlığı yetkilileri, Fen Bilimleri
Dersi öğretmenleri ve bu illerde bulunan Eğitim Fakültelerindeki öğretim
üyeleriyle toplantılar yapılarak paylaşılacaktır.