Akademik Veri Yönetim Sistemi
DUMAN Y. (Yürütücü), YÜZÜGÜLLÜ KARAKUŞ Y., ÖZEN F., ACEMİ A.
TÜBİTAK Projesi, 2014 - 2016
Amsonia orientalis Decne. (Apocynaceae), dünyada sadece Türkiye’nin kuzeybatısı ve Yunanistan’ın kuzeydoğusu olmak üzere son derece dar bir alanda yayılış gösteren, nadir ve tükenme tehdidi altında olan bir bitki türüdür. Ülkemizde Balıkesir, Bursa ve İstanbul olmak üzere 3 yerde rapor edilmiştir. Özen (2006) bu bitki ile ilgili yaptığı arazi çalışmalarında, bitkinin Türkiye populasyonunun giderek azaldığını ve hatta bazı yerlerde tamamen ortadan kalktığını tespit etmiştir. Sonradan da Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabında “çok tehlikede” (CR; critically endangered) olarak tanımlanan tehlike kategorisinde gösterilip Bern Sözleşmesi gereği Avrupa Konseyi tarafından Avrupa ölçeğinde mutlak korunması gereken bitki türleri listesinde yer almıştır. Nesli tükenmekte olan bu bitkinin bünyesinde, Apocynaceae familyasının diğer birçok üyesi gibi tıbbi ve ekonomik öneme sahip çok sayıda glikozitler ve glikoalkaloitler bulundurduğu bilinmektedir. Kimyasal yapıları tanımlanmış olan bu maddelerin özellikle kalp ve kanser hastalıkları olmak üzere çeşitli hastalıkların tedavisinde kullanılabileceği belirtilmiştir. Bitki aynı zamanda antimikrobiyal aktiviteye de sahiptir. Farmakolojik öneminin yanında, “Mavi yıldız” veya “Doğu razyası” gibi yaygın isimlerle anılan Amsonia orientalis, yıldız şeklinde gösterişli mavi-mor çiçeklere sahip olması nedeniyle Avrupa’daki bazı bahçelerde süs bitkisi olarak da yetiştirilmektedir.
Yukarıda vurgulanan önemine rağmen Amsonia orientalis üzerinde dünya literatüründe çok az sayıda bilimsel çalışmanın bulunması, bu bitki ile ilgili büyük bir veri eksikliği olduğunu ortaya koymaktadır. Bitkinin dar bir alanda yayılış göstermesi bu bitki üzerinde yapılması muhtemel çalışmaları sınırladığı düşünülmektedir. Yapısında tıbbi açıdan geniş bir spektrumda kullanılması muhtemel fenolik maddeleri bulunduran; ancak dar bir alanda yayılış gösteren “Mavi yıldız” bitkisinin ülkemizde bulunması önem taşımaktadır. Bu nedenle bu bitkinin korunması amacıyla acilen önlem alınması gerektiği düşünülmektedir.
Bitkinin tükenme tehlikesi altına girişinin önemli sebeplerinden biri olarak giderek artan abiyotik stres koşulları düşünülmektedir. Doğada karşılaşabileceği mutlak stres koşullarına verdiği tepki ve boyutu bitkinin hayatta kalma kabiliyetini de aydınlatacaktır. Bu nedenle önerilen projenin amacı, kuraklık, ağır metal kontaminasyonu, tuzluluk ve radyasyon gibi strese sebep olan abiyotik faktörlerin Amsonia orientalis üzerindeki etkisini, antioksidan enzimlerinin (katalaz, peroksidaz, süperoksit dismutaz) biyokimyasal özelliklerinin ayrıntılı olarak irdelelenmesi ile hem bitkinin yaşamını tehdit eden çevre şartları hakkında yeni bulgular edilmesi hem de bu bulgular yardımıyla olası yararlı uygulama alanlarının araştırılmasıdır. Çeşitli stres koşulları altında bitkinin antioksidan savunma mekanizmasında rol alan enzimlerde meydana gelen değişikliklerin kaydedilmesi ve sonrasında savunmasının geliştirilmesi üzerine yeni stratejiler geliştirilmesinin bu bitkinin yeniden kazandırılmasına ışık tutacağına inanılmaktadır. Ayrıca literatürde bu bitki hakkında eksik olan biyokimyasal karakterizasyonu ve olası uygulama alanlarına da önemli katkılar sağlayacağı düşünülmektedir.