Akademik Veri Yönetim Sistemi
TÜBİTAK - AB COST Projesi , 2015 - 2018
Zaman algısı ve karar verme mekanizmaları bireyin refahını belirleyen ve yaşlılıkta etkilendiği bilinen önemli bilişsel süreçler arasında gösterilmekle birlikte, bilişsel yaşlılık hayvan modelleri, söz konusu fonksiyonları büyük ölçüde dikkate almamıştır. Gerçekleştirilen proje 1) zaman algısı ve karar verme fonksiyonlarının yaşlanmada nasıl etkilendiğini, bazıları proje kapsamında geliştirilen deneysel yöntemler ile araştırmış, 2) bu deneylerden elde edilen davranışsal verileri hesaplamalı modeller ile işleyerek gözlenen davranış farklılıklarına psikomekanistik bir açıklama getirmiş ve 3) davranış ve modelleme çıktılarını yaşlılıkta etkilendiği bilinen nörobiyolojik süreçler ile ilişkilendirilmiştir. Elde edilen bulgular hem yaşlılık hayvan modeli hem de davranışsal fenotipleme araştırma alanlarında bulunan metodolojik, ampirik ve kuramsal boşlukları doldurmuş, yeni ve bütünlüklü yaklaşımların temellerini atmıştır. Yapılan deneylerden elde edilen davranış verisi ve bu verilerin hesaplamalı modeller ile değerlendirilmesi sonucunda genç ve orta yaşlı fareler ile karşılaştırıldığında yaşlı farelerin a) ödüle yönelik davranışlarını zamansal kontrol altında adaptif olarak durdurmakta zorlandığı ve b) algısal kararlarda duysal kanıtları bütünleştirme verimliliklerinin daha düşük olduğu bulunmuştur. Aralık zamanlama ve karar verme ile ilintili olan dopaminerjik ve kolinerjik sistemler, ilgili bölgelerdeki nöron yoğunlukları ile değerlendirildiğinde, dopaminerjik ve kolinerjik sistemlerin yaşlı farelerde daha genç farelere göre farklılıklar gösterdiği görülmüştür. Nörobiyolojik çıktıların davranış çıktıları ile ilişkilendirilmesi de bazı anlamlı ilişkileri ortaya koymuştur. Elde edilen bulgular yaşlılıkta zaman algısı ve karar verme süreçlerinin ne yönde değiştiği konusunda yeni bilgiler sunmuş, bu farklılaşmalara psikomekanistik açıklamalar getirerek bu süreçlerin/farklılıkların altında yatan sinirsel süreçleri aydınlatmıştır. Genel olarak gerçekleştirilen deneyler ve yaklaşımlar literatüre yeni bilişsel yaşlılık fare modelleri kazandırmış, elde edilen veriler insan durumları için anlamını güçlendirecek psikolojik kuramlara dayanan hesaplamalı arayüzler sunmuş ve değişik seviyedeki çıktıları nörobiyolojik analizler ile birleştirip bu alanda bütünlüklü bir yaklaşımın temellerini atmıştır. Söz konusu çoklu yaklaşımlar ile bilişsel yaşlanma hayvan modellerinin çevrimsel niteliği, yaşlanmaya yönelik çalışmaların başarı oranını arttıracak ve bu alandaki sınırlı kaynakların daha verimli bir şekilde kullanılmasına aracılık edebilecek şekilde güçlendirilmiştir.