Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Yüksek Lisans
Tezin Yürütüldüğü Kurum: Kocaeli Üniversitesi, Devlet Konservatuvarı, Türk Müziği, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2023
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: Hasan Kiriş
Danışman: Enver Mete Aslan
Özet:
Bu çalışma, Hammâmizâde İsmail
Dede Efendi’nin bestelemiş olduğu Sabâ Bûselik Mevlevî Âyîn-i Şerîfi’nin makamsal analizini konu edinmektedir. Çalışmada
kullanılan nüsha Abdülkadir Töre’nin kendi el yazmasıdır. Süleymaniye
Kütüphanesi Ekrem Karadeniz Koleksiyonu 2
Numaralı Mevlevî Âyini defterinde bulunmaktadır. Yazıldığı dönemin nota yazım
sistemi olan Rauf Yektâ Bey’in ses sisteminden günümüz Arel-Ezgi-Uzdilek
nota yazım sistemine yeni bir versiyon ortaya konması
sebebiyle aktarımı ve makamsal analizi yapılmıştır.
Hammâmizade İsmail Dede Efendi
tarafından terkip edildiği bilinen Sabâ Bûselik makamının Dede Efendi’den önce
yaşamış olan Bora Gazi Giray Han (ö. 1607) ve Tanburi İsak (ö. 1814) tarafından
kullanıldığı tespit edilmiştir. Son kısmı Bûselik makamıyla biten makamların Dede
Efendi’den önceki nazari kaynaklarda da (17. yüzyıl kaynaklarında) şerh
edildiği görülmüştür.
Bu çalışmadan önce yapılmış âyin analiz
çalışmalarının çoğunda (bir iki istisna hariç) görülen yöntemlerin birbirinin
neredeyse tekrarı olması, Sabâ Bûselik Mevlevî Âyîninde yeni bir yöntem
belirlenmesi zorunluluğunu doğurmuştur. Âyin, genel olarak güftedeki mısralar
üzerinden bölümleme yöntemiyle incelenmiştir. Âyin’in başlangıç kısmında
(birinci dörtlüğünde) Murabba Beste Form yapısının (1A+T, 1B+T, 1C+T, 1D+T)
temel fikir olarak tespit edilmiş olması, analizin mısra mısra (varsa bağlı
olduğu terennümle) ele alınmasına sebep olmuştur. Âyindeki
güftelerin nazım şekilleri (müstezat, mısra, beyit, dörtlük) ağırlıklı olarak
dörtlüklerden oluştuğu için her dörtlük sonuna da tespit edilen makamlar
belirtilmiştir. Âyinin 1. Selam’ının 2B-2D ve 3B-3D bölümlerindeki
güfteler nazım şekli bakımından ‘müstezat’ olduğu için ve makamsal olarak
bütünlük arz ettiği için mısra gibi ele alınmıştır. 3. Selam’ın 3., 4.,
ve 5. bölümlerinde nağme akışı birbirine bağlı olduğu için dörtlükler
olarak bölümlenmiştir. 3. Selam’ın 6. bölümünde (3. selam sonunda) ek
bir beyit daha olduğu için 6. bölüm de dörtlük gibi bölümlenmiştir. Saz
Terennümü bölümleri, orijinal nüshada bulunduğu için ve âyindeki makamsal
bağlantının kopmaması için analize dahil edilmiştir. Her Selam’da ve âyinin
tamamında istatistikler yoluyla makamların oranları tespit edilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Hammâmizâde
İsmail Dede, Mevlevî Âyîni, Abdülkadir Töre, Ekrem Karadeniz, Makam, Sabâ
Bûselik