Akademik Veri Yönetim Sistemi
Uluslararası Türk Dilbilim Kurultayı, İzmir, Türkiye, 4 - 06 Eylül 2025, ss.31, (Özet Bildiri)
Yazar ile okuyucu etkileşiminin incelenmesi son yıllarda söylem çalışmalarında önemli bir konu haline gelmiş ve bu etkileşimin incelenmesi yazarların farklı bağlamlarda ve farklı türlerde belirli bir bakış açısına göre oluşturdukları metinlerde okuyucularını ikna etmek için etkileşime girme yollarını (Fu ve Hyland, 2014, s. 122) ortaya çıkarmıştır. Yazar okuyucu etkileşimini ortaya çıkarmak için çeşitli kuramlar bulunsa da son dönemde metinlerde yazar ile okuyucu arasındaki etkileşimi sağlayan, metni bağlamsal olarak anlamlandırmayı kolaylaştıran ve söylem içerisinde tutarlılığı sağlayan dilsel unsurlar olarak tanımlanan (Hyland, 2005) üstsöylem; en kapsamlı ve geçerli bir model olarak varlığını sürdürmektedir. Bu bağlamda çalışmada Hyland (2005)’in üstsöylem modelinden yararlanılarak belirli bir amaç çerçevesinde kısaltılmış olan kurgusal metinlerin yazar duruşunu üstsöylem belirleyicileri aracılığıyla ne ölçüde verdiği araştırılmıştır. Kısaltılmış öykü metinlerinde ve bu metinlerin özgün biçimlerinde kullanılan bilgi odaklı etkileşimli ve alıcı odaklı etkileşimli üstsöylem belirleyicileri ayrı ayrı tespit edilerek üstsöylem belirleyicilerinin kullanımı açısından aralarında fark olup olmadığı belirlenmiştir. 2024-2025 öğretim yılında ortaöğretimde okutulan Türk Dili ve Edebiyatı ders kitaplarında “kısaltılmış” olduğu belirtilen öykü türü metinlerde kullanılan üstsöylem belirleyicileri ile bu öykülerin özgün biçimlerinde kullanılan üstsöylem belirleyicileri 1000 sözcük başına düşen oranlar üzerinden hesaplanarak aralarında anlamlı bir fark olup olmadığı ki-kare analizi ile tespit edilmiştir. Böylece metinsellik ölçütlerinin yanı sıra kısaltılmış metinlerde üstsöylem belirleyicilerinin ölçüt olup olmayacağı ortaya konmaya çalışılmıştır. Çalışmada amaçlı örneklem çerçevesinde ortaöğretim ders kitaplarında 82 kısaltılmış metin tespit edilmiş bu metinler kurgusal bir tür olan öykü ile sınırlandırılarak 9 öykü metni araştırmanın veri tabanı olarak seçilmiştir. Çalışmada belli bir kazanım çerçevesinde oluşturulmuş kısaltılmış metinlerde üstsöylem belirleyicilerinin ne ölçüde kullanıldığı ve özgün metin ile kısaltılmış metin arasında kullanım sıklığı açısından anlamlı bir fark olup olmadığı belirlenerek kısaltılmış metinlerin yazar duruşunu temsil yeterliği ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır.