Akademik Veri Yönetim Sistemi
Uluslararası Katılımlı 77. Türkiye Jeoloji Kurultayı , Ankara, Türkiye, 14 - 18 Nisan 2025, ss.1, (Özet Bildiri)
Ultramafik
kayaçlar, eski okyanusal alanların yitim süreçleri sonucu kenet kuşaklarında
yaygın olarak gözlenen kayaç türlerindendir. Ofiyolitik istiflerin önemli bir
kısmını oluşturan bu kayaçlar, okyanus içi yitim ve yerleşme süreçleri
sırasında sulu akışkanların etkisiyle yoğun metasomatik süreçlere maruz kalır
ve bu süreçlerin bir sonucu olarak genellikle serpantinitleşirler. Öte yandan,
CO₂ açısından zengin akışkanlarla etkileşim sonucu gelişen listvenitler, önemli
bir diğer metasomatik kayaç türünü oluşturur. Bu çalışmada, Üst Kretase yaşlı
Pınarbaşı Ofiyoliti (Kayseri) içerisinde yer alan farklı oranlarda serpantinleşmiş
ve listvenitleşmiş ultramafik kayaçların petrografik, mineralojik, jeokimyasal
ve kökensel özellikleri incelenmiştir. Çalışma alanındaki ultramafik kayaçlarda
serpantinleşme, karbonatlaşma ve silisleşme süreçlerinin birleşerek farklı
listvenit tiplerini oluşturduğu gözlemlenmiştir. Listvenitler, bölgedeki
makaslama zonları ve bindirme düzlemleri boyunca gelişmiş olup, karbonat
listvenit ve silika listvenit olarak sınıflandırılmıştır. Yaklaşık 100 metrelik
bir zon içerisinde gerçekleşen bu süreçler, listvenitlerden serpantinitlere
doğru dereceli bir geçişini ortaya koymaktadır. Saha gözlemleri ve petrografik
analizler, karbonat listvenitlerin serpantinitlerden türediğini ve silika
listvenitlerin ise daha geç evrelerde oluştuğunu işaret etmektedir.
Listvenitlerin tüm kayaç jeokimyası özellikleri (yüksek Mg#, Cr, Ni) ve
serpantinleşmiş Mg-silikatlarda (ör. olivin, piroksen) gözlenen tipik dokular
(ör. elek dokusu), bu kayaçların ilksel formlarının ultramafik kayaçlardan
türediklerini göstermektedir. Listvenitlerdeki kalıntı Cr-spineller, kırık ve
çatlaklı formlarda genellikle özşekillsiz ve yarı özşekilli kristaller olarak
gözlenmektedir. Yapılan Cr-spinel analizleri, kayaçların ultramafik öncüllerden
türediğini ve bu kayaçların yay önü peridotitlerine özgü yüksek Cr# (66-82) ve
görece düşük Mg# (34-55) değerlerine ve oldukça düşük TiO₂ içerikleri (% ağ.
0,001-0,003) sahip olduğunu ortaya koymaktadır. Benzer şekilde listvenitlerin
ilksel kayaçlarının tüketilmiş manto kaynağından türediğini destekleyen, oldukça
düşük nadir toprak elementi (NTE) ve iz element (Pb, Rb ve Ba dışında)
içeriğine sahiptirler. Bu öncül bulgulara göre, inceleme alanındaki
listvenitlerin, yitim zonu üstü (SSZ) ortamında gelişen tüketilmiş manto
peridotitlerinin, muhtemelen yitim zonundan türeyen CO₂ ve SiO₂ açısından
zengin akışkanlarla etkileşimi sonucu oluştuğu öngörülmektedir.