Research Information System
Kocaeli İlahiyat Dergisi, vol.6, no.1, pp.209-254, 2022 (Peer-Reviewed Journal)
Kur’an-ı Kerîm’in kendine has ifade tarzları vardır. Kur’an’da eş anlamlı gibi zannedilen ancak üslûp
zenginliğinden kaynaklanan farklı ifadeler ve nüanslar bulunmaktadır. Benzer bir konu bir ayette
farklı bir lafız veya cümle ile anlatılırken, siyaka göre aynı konu başka bir ayette daha farklı bir
üslûpla anlatılmaktadır. Bu ifade tarzları Kur’ân’da geçen olumsuz cümlelerde de görülmektedir.
Bütün dillerde olduğu gibi Arapça’da dolayısıyla Kur’ân-ı Kerîm’de de cümleyi olumsuz yapmak için
kullanılan çeşitli edatlar bulunmaktadır. Cümleye olumsuzluk anlamı katan söz konusu edatların
bazıları aynı anlam veya görevde kullanılmış olsalar da aralarında farklı anlam aralıkları bulunmak
tadır. Bunlardan özellikle mazinin başına gelen “mâ” edatı ile muzarinin başına gelen “lem” edatı
nın aynı anlamı verdiği zannedilebilir. Oysaki Kur’an-ı Kerîm’de belli hikmetlerden ötürü aradaki
anlam farkı gözetilerek cümleler yerine göre “mâ” ile yerine göre de “lem” ile olumsuz yapılmıştır.
Bir cümle olumsuz yapılacağı zaman mazî (kâne, ce‘ale, ittehaze vb.) fiillerin başına “mâ”; muzari
(yekûnu, yec‘alu, yettehızu vb.) fiillerin başına “lem” edatı getirilir. Her iki olumsuzluk edatının ama
cı da geçmişe yönelik olumsuz bir anlam oluşturmak olsa bile anlamları tamamen aynı değildir. Ay
rıca bir konu daha kapsamlı ve etkili bir tarzda olumsuz yapılmak isteniyorsa “lem” ile menfi yapılır,
daha da pekiştirilmek istenirse “yekûnu” fiilinin sonundaki “nûn” harfi de hazfedilir, “lem yeku” olur.
Bu çalışmada benzer gibi görülen fakat harf ve kelimelerinde farklılık bulunan (lafzî müteşâbih)
ayetlerde kullanılan bu ifade tarzlarındaki ince anlam farklarının manaya yansıması incelenecek
ve Kur’an-ı Kerîm’deki ifade tarzlarının -kendine has bir üslûpla- farklılık arz ettiği izah edilmeye
çalışılacaktır.
Anahtar Kavramlar: Kur’an, Tefsîr, Müteşâbih, Olumsuzluk (Nefy), Edat (Harf)