Akademik Veri Yönetim Sistemi
FSMVU-EAK2020, İstanbul, Türkiye, 9 - 10 Mayıs 2020
Problem Durumu: Tutum;
kişinin dünyayı, kendisini, ilişkilerini anlamlandırma biçimi olup,
davranışlarını etkileyen inançlar dizisinden oluşmaktadır ve davranışları
belirlemede önemli bir yere sahiptir. İnceoğlu (2010)’na göre tutum kavramı,
bireyin çevresindeki herhangi bir olgu veya nesneye ilişkin sahip olduğu tepki
eğilimini ifade eder. Bireylerin çevrelerindeki herhangi bir olaya, duruma,
kişiye karşı olumlu ya da olumsuz tepkilerinden oluşan tutumlar, uzun süreli
bellekte saklanır. Tutumlar; bilişsel, duyuşsal ve davranışsal olmak üzere üç
öğeden oluşmaktadır. Bilişsel öğe; bireyin sahip olduğu her türlü bilgileri,
deneyimleri ve fikirleri kapsar. Duyuşsal öğe; bireyin sahip olduğu her türlü
duygulardır. Davranışsal öğe ise bireyin sergilediği gözlemlenebilen tepkilerdir.
Tutumların bu üç öğesi birbirleriyle doğrudan ilişkilidir ve etkileşim
halindedir.
İçsel süreçlerle meydana gelen
tutumların değişmesi kolay değildir. Ancak bu üç öğeden herhangi bir bileşende
değişiklik meydana gelirse organize bir şekilde diğer bileşenlerde de değişim
gözlenir. Küçük yaşlardan itibaren oluşan bu tutumlar; insanın davranışlarını
ve dünya görüşünü de etkilemektedir. Bu açılardan, fen eğitiminde öğrencilerin fen
bilimlerine yönelik tutumlarını belli aralıklarla ölçmek ve bunları olumlu
yönde geliştirmek önemli görülmektedir (Kind, Jones ve Barmby, 2007).
Araştırmalar Türkiye’de fen bilimlerine
yönelik tutumla cinsiyetin ilişkisini incelemiş ve kız öğrenciler lehine
anlamlı bir fark bulmuşlardır (Çibir & Özden, 2017; Karaer, 2007; Uyanık,
2017). Diğer taraftan araştırmaların sonuçları, ortaokulda sınıf seviyesinin
yükselmesiyle birlikte öğrencilerin fen bilimlerine yönelik tutumlarının
olumsuzlaştığını göstermektedir (Can & Dikmentepe, 2015; Keleş & Aydın,
2017).
Uluslararası öğrenci değerlendirme
programlarının sonuçları ülkemizde okullar arası başarı farkının yüksek
olduğunu ortaya koymaktadır (The Organisation for Economic Co-operation and
Development, 2016a, 2016b; Yıldırım, Yıldırım, & Ceylan, 2017). Fen
bilimlerine yönelik tutumun sınıf seviyesi ve cinsiyetle olan ilişkisini
araştıran araştırmalar olmasına rağmen bu araştırmalar okullar arası başarı
farkını araştırmalarında göz önünde bulundurmamışlardır. Tutumun sınıf seviyesi
ve cinsiyetle olan ilişkisi fen başarısı farklı okullarda bilinebilirse bu okul
bağlamlarına yönelik alınacak tedbirler daha rahat oluşturulabilir. Bu araştırmada
literatürde sözü geçen açığı kapatmak amaçlanmıştır. Araştırmada aşağıdaki
araştırma sorusuna cevap aranmıştır:
Fen başarısı yüksek okullarda (FEBYO) ve
fen başarısı düşük okullarda (FEBDO) okuyan ortaokul öğrencilerinin fen
bilimlerine yönelik tutumları cinsiyet ve sınıf düzeyi değişkenlerine göre
nasıl değişmektedir?
Yöntem
Araştırmada bağımsız değişkenler olan
cinsiyet ve sınıf düzeyinin bağımlı değişken olan fen bilimlerine yönelik
tutumlar üzerine etkisi incelendiğinden araştırmada nicel araştırma yöntemi
altında olan karşılaştırma türü ilişkisel tarama modeli kullanılmıştır
(Karasar, 2009).
Örneklem
Kastamonu ili Merkez ilçesi ortaokullarından
başarılı okulları temsilen bir ortaokul, başarısız okulları temsilen ise iki
ortaokul seçilmiştir. Öğrencilerin değişkenlere göre dağılımı Tablo 1’ de
verilmiştir.
Tablo
1: Öğrencilerin Değişkenlere Göre Dağılımı
|
|
|
FEBDO |
|
FEBYO |
|
||
|
|
|
Kız |
Erkek |
Toplam |
Kız |
Erkek |
Toplam |
|
Sınıf |
5. Sınıf |
43 |
31 |
74 |
31 |
31 |
62 |
|
6. Sınıf |
41 |
26 |
67 |
35 |
33 |
68 |
|
|
7. Sınıf |
42 |
31 |
73 |
63 |
51 |
114 |
|
|
8. Sınıf |
38 |
30 |
68 |
28 |
58 |
||
Veri Toplama Aracı
Araştırmada veri toplama aracı olarak orijinali
Kind, Jones ve Barmby (2007) tarafından geliştirilen ve Kind ve Barmby
tarafından (2010) revize edilen 5’li Likert tipindeki 29 maddelik fen
bilimlerine yönelik tutum ölçeği kullanılmıştır. Fen bilimlerine yönelik tutum
ölçeğindeki 29 maddeden 24 tanesi olumlu 5 tanesi ise olumsuz anlam
içermektedir. Fen bilimlerine yönelik tutum açısından tüm maddeleri olumlu hale
getirebilmek için olumsuz olan 5 madde ters kodlanmıştır. Ölçeğin tüm maddeleri
üzerine ilk önce açımlayıcı faktör analizi uygulanmıştır. Bu analiz sonucuna
göre ölçek altında 4 faktör belirlenmiştir. Bu dört faktör daha sonra Lisrel
8.7 programı kullanılarak doğrulayıcı faktör analizinden geçirilmiş ve uygun
fit indisleri bulunmuştur. İlgili literatür ışığında elde edilen faktörler; okul
içindeki fen, okul dışındaki fen, fenle ilgili benlik ve fennin önemi olarak
adlandırılmıştır. Bu faktörler için bulunan Cronbach alfa iç tutarlılık katsayıları
sırasıyla .87, .87, .74, ve .51 olarak bulunmuştur.
Verilerin Analizi
FEBDO ve FEBYO’daki öğrencilerin fen
bilimlerine yönelik tutumlarının sınıf seviyesine göre değişimini
inceleyebilmek için çoklu varyans analizi (MANOVA) uygulanmıştır. Bu
okullardaki farklı sınıf seviyesindeki kız ve erkek öğrencilerin fen bilimlerine
yönelik tutumlarının karşılaştırılması için ise her bir sınıf seviyesi için yine
MANOVA uygulanmıştır.
Sonuçlar
MANOVA sonuçları, sınıf seviyesinin hem
FEBDO’da (F(4,12) = 2.65, p < .01) hem de FEBYO’da (F(4,12)
= 3.20, p < .001) etkisinin olduğunu göstermiştir. FEBDO için
uygulanan takip ANOVA’ları sadece okul dışı fen (F(3,278) =
3.54, p < .05) alt boyutunda sınıf seviyesinin etkisi olduğunu
göstermiştir. Diğer taraftan FEBYO için
uygulanan takip ANOVA’ların sonuçları da sınıf seviyesinin sadece okul
dışı fen (F(3,298) = 6.03, p < .01) alt boyutunda
etkisinin olduğunu göstermiştir.
FEBDO’da her
bir sınıf seviyesi için uygulanan MANOVA sonuçları, cinsiyet değişkeninin bağımlı
değişkenler üzerine etkisini göstermemiştir. Diğer taraftan FEBYO için
uygulanan MANOVA sonuçları 5. sınıf (F(4,
57) = 5.37, p < .01), 6. sınıf (F(4, 63) = 3.31, p < .05) ve 7. sınıfta (F(4, 109)
= 4.40, p < .01) cinsiyet
değişkeninin bağımlı değişkenler üzerine etkisinin olduğunu, 8. sınıfta ise
olmadığını göstermiştir. Uygulanan takip ANOVA sonuçları cinsiyet değişkeninin FEBYO’da
5. sınıfta okul dışı ve okul içi fen puanlarına etkisini göstermiştir. Ayrıca takip
ANOVA sonuçları, 6. sınıfta cinsiyet değişkeninin okul içi fen, okul dışı fen,
fenle ilgili benlik ve fennin önemi puanları üzerine etkisini göstermiştir. Son
olarak analiz sonuçları 7. sınıfta cinsiyet değişkeninin okul dışı fen puanları
üzerindeki etkisini göstermiştir.
Anahtar Kelimeler:
Fen Eğitimi, Tutum, Cinsiyet, Sınıf Seviyesi, Ortaokul Öğrencileri
Kaynakça
Can,
Ş. & Dikmentepe, E. (2015). Ortaokul öğrencilerinin fen ve teknoloji dersi
ile fen deneylerine yönelik tutumlarının araştırılması (Muğla ili örneği). MSKU
Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(1), 44-58.
Çibir,
A. & Özden, M. (2017). İlkokul öğrencilerinin fen dersine yönelik
tutumları: kütahya örneği. Eğitim Bilimleri Araştırma Dergisi, 7(2), 27-43.
İnceoğlu,
M. (2010). Tutum algı iletişim (5.
Baskı). İstanbul: Beykent Üniversitesi Yayınevi.
Karaer,
H. (2007). İlköğretim ikinci kademe 8. sınıf öğrencilerinin fen bilgisi dersine
yönelik tutumlarının bazı değişkenler açısından incelenmesi. Erzincan Eğitim
Fakültesi Dergisi, 9(1),
107-120.
Karasar,
N. (2009). Bilimsel araştırma yöntemi: Kavramlar-ilkeler-teknikler.
Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
Keleş,
P. U. & Aydın, S. (2017). Ortaokul öğrencilerinin fen bilimleri dersine
yönelik tutumlarının enlemsel olarak incelenmesi. International Journal of
Social Sciences and Education Research, 3(2), 711-719.
Kind, P. M., &
Barmby, P. (2010). Defending the attitude scales. In I. M. Saleh & M. S.
Khine (Eds.), Attitude Research in Science Education: Classic and
Contemporary Measurements. Charlotte, NC: Information Age Publishing.
Kind, P., Jones, K., &
Barmby, P. (2007). Developing attitudes towards science measures. International Journal of Science Education,
29(7), 871-893.
The
Organisation for Economic Co-operation and Development. (2016a). PISA 2015 results (Volume I): Excellence and
equity in education. Paris: OECD Publishing.
The
Organisation for Economic Co-operation and Development. (2016b). PISA 2015 results (Volume II): Policies and
practices for successful schools. Paris: OECD Publishing.
Uyanık,
G. (2017). İlkokul öğrencilerinin fen bilimleri dersine yönelik tutumları ile
akademik başarıları arasındaki ilişki. TÜBAV Bilim, 10(1), 86-93.
Yıldırım,
H.H., Yıldırım, S., & Ceylan, E. (2017). Türkiye perspektifinden TIMSS 2015 sonuçları. Ankara: TED
Yayınları.