Câhiliye Şiirinin Kaynakları ve İslâm Tarihi Çalışmalarında Kullanım Yöntemleri

Özkardaş K. B.

Arap Yarımadası'nda Tarih Kaynakları ve Tarihyazımı, Halil İbrahim Yılmaz,Prof. Dr. Abdulkadir Macit,Dr. İlyas Uçar,Halil Ortakcı, Editör, İlke Yayıncılık, İstanbul, ss.39-69, 2025

  • Yayın Türü: Kitapta Bölüm / Araştırma Kitabı
  • Basım Tarihi: 2025
  • Yayınevi: İlke Yayıncılık
  • Basıldığı Şehir: İstanbul
  • Sayfa Sayıları: ss.39-69
  • Editörler: Halil İbrahim Yılmaz,Prof. Dr. Abdulkadir Macit,Dr. İlyas Uçar,Halil Ortakcı, Editör
  • Kocaeli Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

Câhiliye şiiri İslâm öncesi Arap Yarımadası üzerine çalışmalar yürüten araştırmacıların göz ardı edemeyeceği bir kaynaktır. Câhiliye şiiri ve arkeolojik malzemeler, İslâm’dan önceki döneme dair kanıtlar sunmaları itibarıyla dönemin iki otantik kaynak türüdür. Onları hesaba katmaksızın, yalnızca İslâm dönemi müelliflerinin Câhiliye algıları üzerinden bir İslâm öncesi tarihi inşâ etmek birçok parçası eksik kalacak bir çabaya delalet etmektedir; zirâ tarihçinin herhangi bir döneminde yaşayan insanlarla en direkt temas imkânı o dönemin metinleridir. Ayrıca Câhiliye şiiri, tarihyazımına malzeme sağlama noktasında cömerttir; çünkü yüksek sanatlı değildir ve gündelik hayatın aynası konumundadır. Dönem şiirinin amaçlarından biri de kabilenin imajını sair kabileler nezdinde yükseltmektir. Bu, dönemin olaylarının şairlerce anlatılması tarihçilere malzeme sağlama fırsatı yaratmaktadır. Ayrıca Câhiliye şiiri, İslâm dönemi zihniyet tarihi çalışanlar için de başat bir öneme sahiptir; zirâ İslâm döneminde önemli bir yer teşkil eden çoğu kavramın anlam küresi İslâm öncesinde oluşmaya başlamıştır. Bu sebeplerden ötürü, İslam tarihçileri nezdinde Câhiliye şiirinin göz ardı edilmesi imkânsızdır.

İlâhiyat disiplinlerinde anlamı bilinmeyen (garîb) kelimelerin çözümlenmesi önemli bir konu olagelmiştir. Bu sorunu çözmenin en temel yollarından biri de Câhiliye şiirinden istişhâd etmektir. Bu sebepten ötürü, Câhiliye şiirini kullanmayan bir ilâhiyat disiplini neredeyse yoktur; ancak araştırmacılar için başvurulması gereken başlıca kaynaklar şiir mecmuaları, şiir şerhleri, şâir biyografileri, şiir eleştirisi ve belâgat kitapları, sözlükler, kültür tarihi kitapları, tarih ve nesep kitapları ve şair divânları tahkikleridir. Bu literatür gruplarına bakarken unutulmaması gereken nokta, Câhiliye şiirlerinin inşâd edildikleri zaman diliminde yazıya geçirilmediğidir. Bunlar, Arap-İslâm Edebiyatı’nın oluşum dönemlerinde literatüre dönüşmüşlerdir. Dolayısıyla zikredilecek eserlerin kronolojik ayracı, Emevîlerin son ve Abbâsîlerin ilk dönemlerine konmalıdır.