Türkiye Türkçesi Atasözlerinde “Ol-” Fiilinin Anlam Sıralaması ve Bu Anlamların Genel Sözlüklerdeki Durumu

Creative Commons License

Acar K.

TEKE Uluslararası Türkçe Edebiyat Eğitim Kültür Dergisi, cilt.10, sa.2, ss.467-488, 2021 (Hakemli Dergi)

Özet

Bu çalışma, TDK’nın Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü’ndeki “ol- ” fiilini içeren 390 atasözü üzerinde yapılmıştır. Çalışmanın amacı bu fiilin Türkiye Türkçesindeki çok çeşitli anlamlarından hangilerinin öne çıktığını belirlemek, daha sonra da bu öncelik sırasını Türkiye Türkçesi sözlüklerindeki sıralamayla karşılaştırmaktır.  Çalışmada esas alınan TDK Türkçe Sözlük’teki 25 anlama diğer üç sözlüktekilerin eklenmesiyle 29 farklı anlama ulaşılmıştır. Atasözleri bu anlam başlıkları altında toplanmıştır. Böylelikle fiilin Türkiye Türkçesi atasözlerinde daha çok hangi anlamlarda kullanıldığı ortaya çıkmıştır.

Bu çalışmada elde edilen sayısal veriler değerlendirilerek ulaşılan sonuçlar şöyledir: 1. Atasözlerinde öne çıkan ilk üç anlam, sırasıyla “Herhangi bir durumda bulunmak”, “Bulunmak” ve “Bir durumdan başka bir duruma geçmek”tir. 2. Atasözlerinde “ol-”fiilinin toplam 20 farklı anlamı vardır. Bunlardan biri olan “aitlik, kaynaklanma, sebep”, hiçbir sözlükte mevcut değildir. 3. Atasözlerindeki anlam önceliği ile sözlüklerdeki örtüşmemektedir.

Anahtar Sözcükler: Türkiye Türkçesi, atasözü, anlam sıralaması, genel sözlük, ol- fiili

This study is about the 390 proverbs found in TDK’s Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, which include the verb “ol-“.  The aim of the study is to determine among this verb’s various meanings in Turkish, which ones are prominent, and then to compare this meaning priority order with the orders in Turkish dictionaries. In this study based on 25 meanings from TDK Türkçe Sözlük with the addition of the meanings from three other dictionaries, the number of different meanings reached 29. Proverbs are gathered under these meaning titles. Thus, in which meanings this verb is mostly used in Turkish proverbs is elicited.

The results reached by eveluating the numeric data that obtained in this study are these: 1. The first three prominent meanings in proverbs in order are  “Be in any situation” , “To be” and “To pass from one situation to another”.  2. In proverbs, “ol-“ verb has 20 total meanings. One of them, “Sense of belongingness, origination, reason” is not available in any dictionary. 3. The meaning priority in proverbs and in dictionaries are not matching.

Keywords: Turkish, proverb, order of meaning, general dictionary, the verb ol-