Akademik Veri Yönetim Sistemi
İMO - İstanbul, İstanbul, 2025
ÖNSÖZ
6 Şubat 2023 Kahramanmaraş depremleri
karmaşık kaynak özellikleriyle, çok büyük coğrafyaya yayılan etkileriyle
(Suriye, Ürdün, Lübnan, Irak, Ermenistan, Mısır, İsrail ve Kıbrıs gibi) bölge
ülkelerinde hissedilmiş, can ve mal kayıplarıyla yüzyılın en yıkıcı depremleri arasında yerini almıştır.
Yaşanılan son depremlerle ülkede milli yas
ilan edilmiş, kaybedilen canlar için bütün ülke sessizliğe bürünmüştür.
Depremin anlaşılması çalışmalarında geçen sürede derlenen veriler (uydu
gözlemleri, arazi gözlemleri, saha raporları ve sunulan kuvvetli yer hareketi
kayıtları) ve yürütülen farklı disiplinlerin bilimsel çalışmalar ışığında, bu
depremin yıkıcı karakteristik özellikleri burada tartışılmıştır. Büyük hasara
neden olan ana şok ve ilk 11 dakikada artarda oluşan 5 Mw ve üstü ve 6.6 Mw
depremler, ana şokun neden olduğu hafif ve orta hasarlı yapıları daha ileri
hasara ve göçmeye taşımış ve
tabloyu ağırlaştırmıştır.
Bu ağır tablonun yanı sıra kara ve hava
ulaşım yollarının hasar alması dondurucu iklim koşullarında arama-kurtarma ve
afet yönetimini olumsuz etkilemiş ve can kayıpları artmıştır. Kıta levha içinde
ilk defa gözlenen aynı gün 9 saat sonra olan Elbistan merkezli 7.6 Mw
büyüklüğündeki ikinci 7 üstü bir deprem ile aynı gün içinde saat farkıyla olan
depremlerin yapılarda ürettiği ileri hasar ve göçmelerin, TBDY 2018’de tarif
edilen can güvenliğinin teminatı olan tek DD2 tasarım depremi ile yapının
değerlendirilmesi imkânını ortadan kaldırmıştır.
Bölgede yapılar çoklu ardışık DD1 ve DD2
seviyelerinde depremlere maruz kalmışlardır. Yönetmelik tanımı olan bir deprem
etkisinde, düktil yapısal performans seviyesi bu depremlerle defalarca
aşılmıştır. TBDY 2018 tasarım spektrumu bu çalışmada verildiği koşullarda saha
kayıtlarıyla mukayeseli işlenmiş ve tartışılmıştır. Yapı stoku olarak 1998 ve
sonrası 2007 ile tasarlanan yapıların performans değerlendirmesi ayrıca
yapılmıştır.
İlk değerlendirmede TBDY 2018 çerçevesinde
önerilen DD1 ve DD2 tasarım depremleri, deprem yüzey merkezine göre yakın
istasyondan uzak istasyonlara doğru seçilen 16 istasyonun kayıtlarıyla
mukayeseli çalışılmıştır. Yakın istasyondan uzağa doğru yapılan kabulde, deprem
(iç) merkezi hiposantrdan kırılmayla ortaya çıkan enerji oluştuğu noktadan
dışarıya doğru sismik dalgaların yayıldığı durağan bir kabulü öngörmektedir.
Mevcut yönetmelikte, yakın alan etkisi
altında ileri yönelim ve doğrultu atım yayılımı olan kırılma etkisi ve büyük
artçıların tetiklediği hasarı ilerleten durumları göz önüne alacak çoklu deprem
tasarımı yoktur. Tek deprem altında sünek tasarımın yetersizliği, fay deltası
içinde konumlanmış şehirlerin çıkmazı olarak görülmüş ve ikinci kısımda bu
eksiklerin altını çizen bazı çıkarsamalar; fay boyunca kırılım ve ileri/geri
yönelim etkilerine işaret eden, durağan olmayan sismotektonik gerçekle uyumlu,
dalga yayılımı kırıldıkça değişen enerji kaynağıyla ilerleyen dalganın yayılımı
dikkate alınmıştır.
Bu yayılım, yönelim ve kırılma etkileri, en
alt güney uç istasyonlardan en uzak doğu ucundaki istasyonlara doğru yırtılma
yönünde dalga yayılımına göre, Hatay ve civarıyla Kuzey istasyonlarını
oluşturan Pazarcık ve doğusunda yer alan toplam 49 istasyon yakın alan
etkilerinin değerlendirilmesinde kullanılmıştır.
Elde edilen sonuçlar, tasarım
kuvvetlerinin yakın alan etkilerini dikkate alarak, çoklu deprem şartlarında
binaları göçme öncesi ileri hasar mertebesinde ayakta tutacak ve can kaybını
minimize edecek şartların yönetmelikte sağlanması gerektiğini göstermektedir. Bir diğer husus yakın
alan deprem kayıtlarına uygulanan otomatik sinyal işleme algoritmaları, deprem
kaydında bulunan yapı tasarımı için önemli olan bilgilerin kaybına sebep olmaktadır.
Uzak alan istasyon kayıtlarına uygulanan
otomatik veri işleme (asal bileşenlerin düzeltilmesi, temel eksen düzeltmesi,
filtreleme -Nyqusit ve geçiş filtreleri- integrasyon) sonuçlarıyla yakın alan
kaydına uygulanan özel veri işleme sonuçlarının ‘örneğin, kinematik değerlerdeki farklar ve spektral değerlerdeki
farklılıklar tasarımı etkileyen önemli farklar olarak tasarım yapan inşaat
mühendislerini yanıltan sonuçlar olduğunun’ farkında olunmalı ve yakın alan
istasyon bilgilerine zarar vermeden mühendislik kullanımına sunulmalıdır. Bu
farklılıkları yansıtan birkaç sonuç bu çalışmada paylaşılacaktır.
Deprem
mühendisliği biliminin sunduğu analiz bakış açısıyla 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş
depreminin yıkıcı özellikleri, çok iyi çalışılıp yönetmeliklere girdiği
doğrultuda hasarlar ve can kayıpları azalacaktır. Bu çalışma depremin
karakteristik özelliklerinin tanıtılması gayretiyle bir teknik rapor düzeninde
oluşturulmuştur.
Nisan
2025
Prof.
Dr. Kemal BEYEN