Mısır’da Tarih Yazıcılığı

Macit A.

İHYA Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi, cilt.11, sa.1, ss.1-28, 2024 (Hakemli Dergi)

Özet

Müslümanlar tarih yazıcılığında İslâm’ın kendine özgün tasavvurunun yanı sıra Hicaz, Suriye, Mısır, Mağrib, Endülüs, Irak, İran, Sind ve Mâverâünnehir gibi kadim medeniyet havzalarında var olan birikimi çok kısa zamanda tevarüs etmişlerdir. Bu mirası daha sistemli ve metodolojik hale getirmişler, tarih yazıcılığında Siyer ve megâzî, genel ve özel tarihler, şehir ve bölge tarihleri şeklinde çok çeşitli türler oluşturmuşlardır. Bu özgünlük ve tevarüsü ahenkli bir şekilde birleştiren Müslümanların 7.-10. yüzyıllar arasında teşekkül eden tarih yazıcılığı bu dönemde Hulefâ-yi Râşidîn, Emevîler, Abbâsîler ve Tolunoğulları olarak Mısır havzasındaki bölge insanları ve tarih birikimi ile etkileşime girmiş, Müslümanların geliştirdiği metodoloji ve oluşturduğu model ile havzanın tarih yazıcılığı değişmiş ve gelişmiştir. Ancak havzanın kendi asıl tarih tasavvurunun etkisi ve katkısı, Müslümanlarda tarih yazıcılığının gelişimini sürdürdüğü 11.-18. asırlarda gerçekleşmiştir. Bu dönemde havzada Fâtımî, Zengî, Eyyûbî, Memlük ve Osmanlı yönetimleri tarihçiler ile sıkı bir ilişki kurmuştur. Gelişimini tamamlamış ve bir metodoloji geliştirmiş olan tarih yazıcılığı bu süreçte özellikle Memlükler Ddönemi’nde bir devlet merkezi ve İslâm dünyasındaki tarihçilerin sığındığı liman olması itibariyle yeni bir hal almıştır. Bu yeni hal Müslümanların Delişim Dönemi tarih yazıcılığının güçlenmesi anlamına gelmiştir. Ancak 19. ve 20. yüzyıldaki Batı karşısındaki geri çekilme ve modernleşme/batılılaşma süreci Mısır havzasında tarih yazıcılığını bir zihnî daralma, fikrî dönüşüm ve tür olarak çeşitlenmeye maruz bırakmıştır. Bu çalışma Mısır havzasındaki Müslümanların tarih yazıcılığı sürecinin bütününü derinlikli bir şekilde ele almayı hedeflemektedir. Bu süreç Mısır havzasında sayısı onu aşan büyük hanedanlıklar dikkate alınarak dört yüzü aşan tarih kaynağı üzerinden incelenmektedir. Bu çalışmanın temel önemi Mısır havzasında tarih yazıcılığında Müslümanların havzada gelişim gösteren güçlü katkısını ve etkisini bütünlüklü bir şekilde ortaya koyma adımını atmasıdır. Çalışmanın amacı ise Türkiye akademyasında son zamanlarda sürekli gelişim gösteren Mısır tarihi çalışmalarına yönelik ilgiyi daha da güçlendirmesi ve tarih yazıcılığı alanındaki devasa birikime dikkat çekmesidir.