Akademik Veri Yönetim Sistemi
Kocaeli İlahiyat Dergisi, cilt.8, sa.1, ss.1-24, 2024 (Hakemli Dergi)
XVII. yüzyılda Osmanlı Devleti, siyasi ve mali olayların
yoğun yaşandığı bir dönem olmasına rağmen, hukuki açıdan önemli çalışmaların
yapıldığı, şeyhülislamların etkileyici eserler ürettiği ve medreselerin
sayısının arttığı bir zaman geçirmiştir. Bu dönemde dikkate değer çalışmalar
yapmış önemli bir isim çalışmamızın konusu olan Bâlîzâde Mustafa Efendi’dir.
Bâlîzâde Mustafa Efendi, Osmanlı Devleti'nde müderrislik, kadılık vazifelerini
yerine getirmiş, Rumeli ve Anadolu Kazaskerliği gibi yüksek yargı görevlerinde
bulunduktan sonra şeyhülislamlığa yükselmiştir. IV. Mehmed döneminin dokuzuncu
şeyhülislamı olarak görev yaptığı altı aylık süreçte, dönemin sadrazamı Köprülü
Mehmed Paşa'nın politikalarına uyum sağlayamadığı gerekçesi ile görevden
alınmıştır. Görev süresince, saray, devlet görevlileri ve halk arasında yaşanan
çeşitli olaylara karışmadığı veya herhangi bir hizipleşme içinde olmadığı
kaydedilmiştir. Bâlîzâde Mustafa Efendi, yaşadığı dönemdeki şeyhülislamlar
arasında en fazla eser telif edenlerden biri olarak öne çıkmaktadır. Özellikle
Hanefî mezhebine ait detaylı fıkıh eserleri yazmış, ayrıca belagat, hadis usulü
ve tefsir alanlarında da değerli çalışmalar yaparak dönemin önemli kitaplarını
toplumun anlayacağı şekilde işlemiştir. Bu eserleriyle, ilmi derinliği ve geniş
vizyonu sayesinde dönemine damgasını vurmuş bir ilim adamı olarak
tanınmaktadır. Araştırma XVII. yüzyıl şeyhülislamlarından Bâlîzâde Mustafa
Efendi’nin ilmi şahsiyetini ve eserlerini tanıtma amacı taşımaktadır. İlk
olarak hayatı, ailesi ve vakfiyesinin bilgileri verilecek ardından eserlerine
dair incelemeler sonucunda ulaşılan tespitler sunulacaktır.
Although the Ottoman Empire in the 17th century was
a period of intense political and financial events, it was a time when
important legal studies were carried out, sheikhulislams produced impressive
works and the number of madrasas increased. One of the important figures who
produced remarkable works in this period is Bâlîzâde Mustafa Efendi, who is the
subject of this study. Bâlîzâde Mustafa Efendi rose to the position of
sheikhulislam after serving as a muderris, qadi and high judicial posts such as
both Rumeli and Anatolian Qasasker. During the six months he served as the
ninth sheikhulislam of the reign of Sultan Mehmed IV, he was dismissed because
he could not adapt to the policies of Köprülü Mehmed Pasha, the grand vizier of
the period. During his tenure, it is recorded that he did not intervene in
various incidents between the palace, state officials and the public, nor was
he involved in any factionalisation. Bâlîzâde Mustafa Efendi stands out as one
of the most prolific authors among the sheikhulislams of his time. He wrote
detailed works on fiqh, especially on the Hanafi sect, and he also wrote
valuable works in the fields of rhetoric, hadith methodology and tafsir, and
treated the important books of the period in a way that the public could understand.
With these works, he is recognised as a scholar who left his mark on his period
thanks to his scientific depth and broad vision. This study aims to introduce
the scholarly personality and works of Bâlîzâde Mustafa Efendi, one of the 17th
century sheikhulislams. Firstly, information about his life, family and
foundation will be given, and then the findings reached as a result of the
analyses of his works will be presented.