Akademik Veri Yönetim Sistemi
YAPI DERGİSİ, sa.477, ss.50-56, 2022 (Hakemli Dergi)
1930-1945
YILLARI ARASINDA İSTANBUL’DA İNŞA EDİLEN BAZI KİRA EVLERİ
Özet
1930-1945 yılları
arasında Türkiye’de “apartman” terimi sıkça “kira evi” olarak kullanılmıştır.
Bu dönemdeki yaygın düşünceye göre kira evi her katın bir apartman olarak
adlandırıldığı bölümlerden oluşan ve kiraya verilen bir yapıdır. “Kira evi”
terimi, tek bir sahibi olan ve onun da gelir elde etmek için çeşitli
ünitelerini kiraya verdiği çok üniteli bir binaya karşılık gelmektedir. Bu
çalışma, 1930-1945 yılları arasında Arkitekt Dergisi’nde yer alan ve
İstanbul’da inşa edilen 16 kira evini mekân organizasyonu ve tasarım sorunları
bağlamında ele almayı hedeflemiştir. Çalışmada kira evlerinde yer alan
mekânların tasarımlarına ilişkin analiz ve kira evlerinin tasarımını yapan
mimarların dile getirdiği tasarım sorunları genel hatlarıyla
değerlendirilmiştir.
Kira evleri dönemin
modern mimarlık ürünleri içinde yer almaktadır. Varlıklı ailelerin
kalabileceği bazı kira evlerinde hizmetçi ve ütü odası bulunmaktadır. Kira
evlerinin planlarında yemek odasının mutfakla doğrudan bağlantı kurduğu
örnekler dışında mutfak kimi zaman yemek odası ile koridor veya hol
bağlantısıyla ilişkilendirilmiştir. Bunun dışında çoğu örnekte mutfak, ofis ve
yemek odası yan yana tasarlanarak mutfak ile yemek odasının bağlantısı ofis
aracılığıyla çözümlenmiştir. Kira evlerinde salonlar iki ana biçimde
tasarlanmıştır. Bunlardan en tipik olanı “L” biçiminde iç içe açılan odalardan
oluşmaktadır.
Kira evleri inşa
edilirken mimarlar imar durumuna bağlı olarak çeşitli sorunlarla karşı karşıya kalmışlardır.
Sıkça dile getirilen sorunlardan biri planların arsa ifrazlarının doğurduğu
zorunluluklara bağlı olarak yapılmasıdır. İstanbul’da sokakları çevreleyen
arsaların uzun yıllardan beri dar cepheli ve gereğinden fazla derin olması
tasarım sırasında zorlayıcıdır. Ayrıca cephelerin dar olması plan çözümlerinde de
çeşitli problemler yaratmıştır. Odalara ve salonlara verilecek yeterli boyut
için cephe dar olduğunda mimarların planı hazırlarken bazı çözümler bulmağa
gayret ettiği anlaşılmaktadır. Mimar olmayanların da kira evleri inşa ettiği ve
birbirine benzeyen plan ve cephe düzenlerinin, mimarların farklı tasarım
yaklaşımları geliştirmesinde rol oynadığı söylenebilir. Arsa ifrazları, dar
cepheler ve bina derinliklerinin mimarlar tarafından tasarım sorunlarına yol
açtığı dile getirilmiştir. Hem zengin sınıfa hem de dar gelirlilere hitap eden
kira evleri inşa edilmiştir. Yapıyı ekonomik biçimde inşa etmek ve mal sahibine
iyi bir kira geliri sağlamak mimardan beklentilerdir.
Bununla birlikte mimarlar
arasında kira evlerinin cephelerinde kullanılacak üsluplar hakkında arayışlar
vardır. Özellikle apartman kapılarının üstündeki daire biçimindeki pencereler
dönemin özellikleri arasında sayılabilir. Yapıların köşeleri ve pencereleri eğrisel
biçimde tasarlanmıştır. Cepheden dairesel çıkma yapan örnekler de yer
almaktadır. Söz konusu apartmanlar yuvarlak köşeleri, balkonları ve dairesel
pencereleri ile modern mimarinin önemli özelliklerini sergiler. 1930-1945 yılları
arasında İstanbul’da inşa edilen kira evleri dönemin modern konut anlayışının
yansımaları olmaları bağlamında da günümüzde kent içinde dikkat çekmektedir.
SOME RENTAL HOUSES BUILT IN
ISTANBUL BETWEEN 1930-1945
Abstract
Between 1930 and 1945, the term "apartment" was frequently used
as "rental house" in Turkey. According to the common thought in this
period, the rental house is a building that consists of sections where each
floor is called an apartment and is rented out. The term “rental house” refers
to a multi-unit building that has a single owner and he/she rents out several
units to generate income. This study aimed to deal with the 16 rental houses
built in Istanbul, which were included in the Arkitekt Journals between
1930-1945, in the context of space organization and design problems. In the
study, the analysis of the design of the spaces in the rental houses and the
design problems expressed by the architects who designed the rental houses were
evaluated in general terms.
Rental houses are among the modern architectural products of the period. Some
rental houses for wealthy families have maids and ironing rooms. In the plans
of rental houses, apart from the examples where the dining room connects
directly with the kitchen, the kitchen is sometimes associated with the dining
room and corridor or hall connection. Apart from this, in most cases, the
kitchen, office and dining room are designed side by side and the connection
between the kitchen and the dining room is resolved through the office. Halls
in rental houses are designed for two main purposes. The most typical of these
consists of "L" shaped rooms opening into each other.
While building rental houses, architects faced various problems depending
on the zoning situation. One of the frequently mentioned problems is that the
plans are made depending on the obligations arising from the land allotment. The
fact that the plots surrounding the streets in Istanbul have narrow facades and
are too deep for many years are challenging during design. In addition, narrow
facades have created various problems in plan solutions. It is understood that
the architects tried to find some solutions while preparing the plan when the
facade was narrow for the sufficient size to be given to the rooms and halls. It
can be said that non-architects also build rental houses, and similar plans and
facade layouts play a role in architects' development of different design
approaches. It has been stated by architects that land subdivisions, narrow
façades and building depths cause design problems. Rental houses that appeal to
both the wealthy class and the low-income were built. It is the architect's
expectations to construct the building economically and to provide a good
rental income to the owner.
However, there are searches among architects about the styles to be used on
the facades of rental houses. Especially the circular windows on the apartment
doors can be counted among the features of the period. The corners and windows
of the buildings are designed in a curvilinear form. There are also examples
with circular projections from the façade. The apartments in question display
important features of modern architecture with their rounded corners, balconies
and circular windows. Rental houses built in Istanbul between 1930-1945 draw
attention in the city today as they are reflections of the modern housing
concept of the period.