Akademik Veri Yönetim Sistemi
Uluslararası Katılımlı 76. Türkiye Jeoloji Kurultayı, Ankara, Türkiye, 15 - 19 Nisan 2024, ss.138
Sakarya Zonu’nun Jura öncesi temel kayaları Avrupa’daki Armorika Kıta
Topluluğunun doğuya doğru uzantısı olarak kabul edilir. Bu temel kayaları
çoğunlukla Jura ve daha genç kayalar tarafından örtülmekte olup, temel
kaya yüzlekleri toplam yüzleklerin ~%10-20’sini oluşturur. Temel
kayaların önemli bir kısmı başkalaşıma uğramıştır. Bu çalışmanın amacı,
Sakarya Zonu’nda Jura öncesi dönemde gerçekleşmiş büyük hacimli
magmatik olayları, detritik zirkonların U-Pb yaş değerleri
kümelenmesinden ortaya çıkarmaktır. Bu amaçla temel kayaların önemli
bir bileşeni olan Tokat Masifi içinde bulunan Orta Permiyen ve Tokat
Masifi’ni ana bir uyumsuzlukla örten Alt Jura kumtaşlarındaki detritik
zirkonların U-Pb yaşları ve Hf izotopik bileşimleri ölçüldü. Toplam altı
örnekten (üç Orta Permiyen kumtaşı ve üç Alt Jura kumtaşı) ayrılan
zirkonlar üzerinde her bir örnekten en az 120 adet zirkon tanesi üzerinde
U-Pb yaş tayinleri yapıldı.
Uyumlu U-Pb yaş değerleri başlıca üç yaş kümesini “Triyas (250–230 My),
Geç Karbonifer (336–310 My) ve Orta Devoniyen (400–380 My)”
tanımlamaktadır. Bu ana yaş kümelerinin yanı sıra daha küçük büyüklükte
Geç Ordovisiyen-Siluriyen (455–430 My) ve Geç Triyas-Erken Jura (215–
195 My) yaş kümelenmeleri de mevcuttur. Bu zirkon yaş kümeleri,
literatürdeki kırıntılı zirkon U-Pb yaşları ile tanımlanan kümelerle
bütünüyle örtüşmektedir. Yaş değerlerinin kümelendiği bu zaman dilimleri,
muhtemelen yüksek hacimli magmatizma dönemlerine karşılık
gelmektedir. Bu yüksek hacimli magmatizma-lardan geç Karbonifer
magmatizması en hacimli olanı olup, onu Triyas magmatizması takip
etmektedir. En az hacimli olanı ise Orta Devoniyen magmatizmasıdır.
Sakarya Zonu’nun Jura önecesi kıtasal temel kayalarında, Geç Karbonifer
magmatik kayaları bol miktarda bulunmaktadır. Ancak, Triyas yaşlı
magmatik kayaçlar, Permo-Triyas yaşlı yığışım karmaşaları hariç olmak
üzere bilinmemektedir. Orta Devoniyen magmatik kayaları yersel olarak
belgelenmişlerdir. Detritik zirkonların Hf izotopik bileşimleri, Triyas
magmatizmasının en juvenil nitelikte olduğunu, geç Karbonifer yaşlı
magmatizmanın oluşumunda kabuksal malzemenin önemli rol oynadığını,
Orta Devoniyen magmatizması sırasında ise manto malzemesinin yanı sıra
kabuksal malzeme katılımının da gerçekleştiğini belgelemektedir.
Triyas yaşlı magmatizma olasılıkla, Paleo-Tetis Okyanusu’nun kuzeye
doğru Sakarya Zonu’nun altına yitimi ile ilişkili olmalıdır. Buna karşın,
Geç Karbonifer magmatizması ise Sakarya Zonu’nun kuzeydeki kıtasal
alana (Laurusya) eklenmesini takiben oluşmuştur. Orta Devoniyen
magmatik şahlanması ise, Sakarya Zonu’nun kuzeye doğru sürüklenmesi
sırasında, Reik Okyanusu’nun güneye doğru yitimiyle bağlantılı olabilir.
Sakarya Zonu, Gondvana’nın kuzey kenarından Geç OrdovisiyenSiluriyen’de kopmuş/ayrılmış olmalıdır.
Literatürdeki verilerle karşılaştırıldığında, Triyas ve geç Karbonifer yüksek
hacimli magmatizmaları Kafkaslar ve Balkanlar’da da karakteristiktir.
Ancak, Orta Devoniyen magmatizması Sakarya Zonu ile sınırlı
gözükmektedir. Geç Ordovisiyen-Siluriyen ve Geç Karbonifer yüksek
hacimli magmatizmalarının ise bütün Armorikan kıtasal alanları için
karakteristik olduğu görünmektedir