Akademik Veri Yönetim Sistemi
Giresun Üniversitesi Sosyal Bililer Ensitüsü Dergisi, cilt.9, sa.2, ss.274-294, 2017 (Hakemli Dergi)
Hoca Ahmed Yesevî’nin halkın anlayabileceği bir dil ve hece vezniyle dörtlükler
halinde yazdığı şiirlere hikmet adı verilmiştir. Yesevî, yazdığı hikmetlerle halka
tarîkat âdâbını, dînî-tasavvufî konuları daha kolay öğretmeği amaçlamıştır. Önemli
bazı konuların ölçülü ve kâfiyeli basit manzumeler hâlinde öğretilmesi târihin farklı
dönemlerinde yazar ve fikir adamları tarafından denenip olumlu/yararlı sonuç vermiş
bir yöntemdir. Yöntemin başarılı olmasında ölçülü ve kafiyeli ifâdenin kolay
ezberlenip bellekte çabuk yer edinmesi etkili olmuştur. Âyetlerinin sonu nesir kâfiyesi
sayılabilecek seslerden oluşan Kur’ân-ı Kerîm bu fikri doğrulayan en güzel örnektir.
İslam tarafından 14. yüzyılda yazılan Mu’înü’l-Mürîd de halka İslâmın kurallarını ve
imanın şartlarını dörtlüklerle öğretmeyi amaçlayan manzum bir eserdir. Yesevî
hikmetlerinin arka planındaki düşünceyi 20. yüzyıl başında yaşayan fikir adamı Ziya
Gökalp’in yazı ve manzûmelerinde de görürüz. Gökalp millî destanların, Türk halk
hikâye ve efsânelerinin, dînî-destânî ve tarihî konuların vezinli ve kafiyeli
söyleyişlerle halka daha kolay öğretilebileceğini düşünür. Onun manzûmelerle
öğretmeye çalıştığı insânî ve ahlâkî fikirler bazı kişiler tarafından Horasan veya
Özbekistan’dan gelmiş bir şeyh gibi nitelenmesine neden olur. Yesevî, Dîvânı’ndaki
hikmetlerde farklı dini-tasavvufi konuları işler. Yesevî’nin hikmetlerinde işlediği
konular şerîat kuralları, Hz. Muhammed'in söz ve davranışları, peygamber sevgisi,
Yesevîlik tarîkatı âdâbı, gelenek-görenek ve adetler, aşk ve aşkın işaretleri, güçlükleri
vb. hususlar olduğu söylenebilir. Bu hususlar içerisinde Ahmed-i Yesevî’nin
hayatında değişikliğe neden olan aşktır. Sevgiliye ve ebedî mutluluğa ulaşmak ancak
aşkla mümkün olabilir.
Anahtar Sözcükler: Hikmet, Ahmed Yesevî, şerîat, tarîkat, tasavvuf
Prof. Dr., Kocaeli Üni. Fen-Ed. Fak. Türk Dili ve Bölümü, gencayzavot@hotmail.com,
ORCİD ID: 0000-0003-0185-6567
276
From Language Of Wisdoms Hodja Ahmad Yasawi
Abstract
The poems of Hoca Ahmed Yesevî (Khoja Akhmet Yassawi) are called “hiqmet”,
written in stanza form and syllabic meter with a languge that the people can
understand. Yesevî aims at teaching the people manners of order, religous-sufic
subjects with his hikmets. Teaching some important subjects in simple poetic form
with meter and rhyme is a method that has been tried by many writers and
intellectuals, which has given positive/useful results in different periods of history.
The success of the method lies in the easy memorization of measured and rhymed
statements that sticks in the mind. The Quran whose verses end with sounds that can
be regarded as prose rhyme is the best example affirming this opinion. Written in
fourteenth century, Mu‘înu’l-Murîd by Sheikh İslam is also a poetic work aiming to
teach the people the rules of Islam and pillars of faith in stanzaic form. We also see
the background thoughts of Yesevî’s hiqmets in early twentieth century author Ziya
Gökalp’s prose and poetry. Gökalp thinks that national epics, Turkish folk tales and
legends, religio-mythical and historical topics can be taught easily with metrical and
ryhmed sayings. These humanistic and moral thoughts taught in poetic form led to
describing him as a sheikh coming from Khorasan or Uzbekistan. Yesevî deals with
different religious-sufic topics in his hiqmets in Dîvân. It can be said that the main
topics of his hiqmets are sharia rules, the sunna of Prophet Muhammad, love of the
prophet, the manners of Yesevî order, traditions-customs and conventions, love and
signs, difficulties of love etc. Among these, love is the reason for the change in
Ahmed-i Yesevî’s life. Reaching beloved and eternal happiness is only possible
through love.
Keywords: Hiqmet, Ahmed Yesevî, sharia, order, sufism