Fetihnâmeler Tarihçiye Ne Söyler? Hârezmşahlar (1097-1231) Devrine Ait Fetihnâmeler Üzerine Mukayeseli Bir İnceleme


Gürbüz M.

Vakanüvis Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi (Online), cilt.8, sa.2, ss.1590-1618, 2023 (Hakemli Dergi) identifier

Özet

Fetihnâmeler, iktidarın kendini tanımladığı, ifade ettiği, zaferini izah edip savunduğu ve başarısı sebebiyle nasıl övündüğünü gösteren yazılı metinlerdir. Bu çalışmada Hârezmşahlar devlet evrakı içinde yer alan fetihnâmelerden kuruluş, yükseliş ve yıkılış devrine ait olanları seçilmiştir. Bunlar Cend, Buhara ve Ahlat fetihnâmeleridir. Metinler, olayları anlatan diğer kaynaklar ve devletin günümüze ulaşan belge örnekleri ile karşılaştırılmıştır. Fetihnâmeler biçim ve içerik olarak incelenerek bir tenkide tabi tutulmuş ve tarihçiye ne söyleyebileceği sorusunun cevabı aranmıştır. Hârezmşahlar devri fetihnâmelerinde hükümdar ve hakimiyet kavramlarının savunu ve vurgusuna çokça yer verilmiştir. İktidarın ve giriştiği eylemin meşruiyeti ilahi kaynağı ile açıklanmıştır. Buna göre hükümdar Tanrı tarafından insanlar arasından, devleti hatta dünyayı yönetsin diye kendisinde olan çeşitli özellikler sebebiyle seçilmiş mümtaz bir kişidir. Tanrı ona, giriştiği işlerde sonsuz ve sınırsız destek verir ve yardımcı olur. Fetihnâmelerde iktidarın meşruiyet savunusu en geniş yer tutan konudur. Bunun yanında askerî harekatın cereyanı, sonucu, belgenin muhatapları gibi tarihçiyi ilgilendiren çeşitli bilgiler de yer almaktadır. Ancak bizce fetihnâmelerin asıl önemi, devrin yazınında sürekli işlenen yücelik, erdem, başarı, iyi-kötü, gafil, düşman, mürted, saadet, merhamet, lütuf, nimet, kibir, gurur, keramet, sabır gibi onlarca kavramın döneme ait bu evrak türünde resmî olarak nasıl anlaşılıp takdim edildiğidir.
The fatihnames are texts the political power wrote to express itself, explain and defend its victory, and show exultation in its success. Among the fatihnames from the Khwarazmshah Dynasty, this study has chosen those from its establishment, rise, and collapse: the Jand, Bukhara, and Ahlat Fatihnames. The texts are compared with other sources describing the events and government documents that still exist. The study examines the fatihnames in terms of form/content to answer what they can tell historians. The Khwarazmshahs’ fatihnames gave much space to defending/emphasizing the concepts of ruler/sovereignty and explaining governmental and conquest legitimacy using divine sources. Accordingly, God has chosen the ruler for his characteristics to govern a region, even the world, and provides unlimited support and help in his endeavors. Fatihnames’ mostly concern defending governmental legitimacy, but also have information for historians, such as military operations’ courses/outcomes and fatihnames’ addressees. This study believes fatihnames’ main importance is how they officially expressed and understood dozens of concepts such as greatness, virtues, negligence, good/evil, happiness, blessings, mercy, arrogance, renegades, miracles, and patience, concepts that the era’s literature also constantly were processing.